Şenlikli Toplum // Ivan Illich

Şenlikli Toplum // Ivan Illich (Ayrıntı Yayınları))

Çoğunluk­lar ortak ideolojiler yaratmaz. Onlar, kendi ortak çıkarlarını kavramakla gelişir.

Bugün, insanların tümüyle kendi denetimlerindeki enerjiye dayanarak amaçlarına ulaşmasını sağlayan, basit araçlarla donatılmış bir toplum düşlemek güçtür. Düş gücümüz, ancak işleyişi düzenlen­miş bir sistemin kalıbına dökülebilen şeyleri ya da büyük ölçekli üretimin mantığına uyan toplumsal alışkanlıkları kavrayabilecek biçimde, endüstri tarafından çarpıtılmış.

Üretime karşı bugünkü tutumla­rımız yüzyıllar boyunca biçimlenmiştir. Gitgide, kurumlar yalnızca taleplerimize biçim vermekle kalmayıp, kelimenin tam anlamıyla mantığımıza ya da orantı duygumuza da biçim vermiştir. Kurumların üretebildiklerini talep ede ede, onlarsız yapamayacağımıza inanır olduk.

Halkın çoğunluğunun, pek çok mal ve hizmet için bir başka top­lumun kaprisine, lütfuna ya da becerisine bağımlı olduğu toplumlara “azgelişmiş” denir. Yaşamanın, ne ararsan bulu­nur türünden bir mağazanın kataloğundan mal sipariş etme sürecine dönüştüğü toplumlara ise “ileri” denir.

İnsanlar, sınırlar içinde yaşamayı öğrenmelidir. Bu öğretilemez. Hayatta kalmak, insanların neleri yapamayacaklarını çabucak öğrenmelerine bağlıdır. İnsanların, sınırsız üreme, sınırsız tüketim ve kullanımdan kaçınmayı öğrenmeleri ge­rekiyor.

Doğum, tüketim ve israfı sınırlamak gerektiğini hepimiz dürüstçe kabul etmeliyiz. Ama makinelerin bizim yerimize işleri yapacağı ya da terapistlerin bizi daha bilgili, daha sağlıklı kılabileceği konusundaki beklentilerimizi de aynı ölçüde azaltmamız gerekir. Çevre bunalımının tek çözümü, insanların birlikte çalışıp birbirlerini gözettiklerinde daha mutlu olacaklarını kavramalarıdır. Mevcut dünya görüşünün böylesine değişmesi entelektüel cesaret ister.

Bugünkü siyasal amaçların dönüşüm geçirmesinin, tüm insanların varlığını sürdürmesi için gerekli olduğunu görmemizi sağlayacak bir yol gerek bize.

Araçlara sahip olduğu yanılsamasını yaşayan kim olursa olsun, iktidarı elinde tutan, yön­lendiren onlardır. Bu iktidar sahibi sınıf ortadan kaldırılmalıdır; ama kitlesel katliam ya da onların yerine başkasını geçirmekle değil. Bu durumda yeni elit, miras aldığı yapılanmış iktidarı kullanmak için daha fazla meşruluk iddia edecektir yalnızca.

Gönüllü ve etkili doğum kontrolü artık mutlaka gereklidir. Eğer çok yakın gelecekte uygulanmazsa, insanlık araçlarının gücü altında değil, kendi büyüklüğü altında ezilmek tehlikesiyle karşı karşıyadır.